Δυτική Αττική: Σαν ταινία μυστηρίου

Από την Ελευσίνα και το ιερό της Δήμητρας έως τα ναυπηγεία Σκαραμαγκά και το λιμανάκι της Πάχης. Απ’ τα φουγάρα του Ασπρόπυργου έως τις αρχαιότητες των Μεγάρων και τις ακτές του Κορινθιακού. Η Δυτική Αττική είχε πάντα μια ιδιαίτερη σχέση με τα μυστήρια…

Λευκά αστρικά φώτα, κόκκινες αναλαμπές, φλόγες που χορεύουν στον ουρανό, καπνός που διαχέεται πάνω από τα αλλόκοτα κατασκευάσματα. Εικόνες φερμένες κατευθείαν απ’ το μέλλον. Νύχτα στην εθνική οδό Αθηνών – Κορίνθου.

Σκαραμαγκάς, Ασπρόπυργος, Ελευσίνα, Μέγαρα. Τα χιλιόμετρα περνάνε βολίδα, το φουτουριστικό σκηνικό σε μαγνητίζει κι ούτε που νοιάζεσαι τι κρύβεται κάτω και γύρω από τα τεράστια φουγάρα.

Ναυπηγεία, διυλιστήρια, Χαλυβουργική… Όλα εδώ είναι. Στο παραλιακό μέτωπο της Δυτικής Αττικής, στον δρόμο προς την Κόρινθο ή τον παλιό δρόμο προς Θήβα. Εκεί όπου βρισκόταν ο σιτοβολώνας της Αττικής, στο Θριάσιο Πεδίο, ρίχνουν θεμέλιο τα τσιμεντάδικα.

Εκεί «που σμίγανε τα χέρια τους οι μύστες» κατά τον Νίκο Γκάτσο, καπνίζουν τα φουγάρα απ’ τα διυλιστήρια. Εκεί που ήκμασε η σπουδαία αρχαία πόλη των Μεγάρων απλώνονται σήμερα οστρακοειδή και καραφάκια ούζου.

Εδώ έπεσε ο κλήρος. Κι η τεράστια πεδιάδα που ‘χει στα πόδια τον Σαρωνικό και τη Σαλαμίνα και στην πλάτη τα όρη Πατέρα και Κιθαιρώνα ανέλαβε απ’ τη δεκαετία του ’60 να σηκώσει στις πλάτες της τη βαριά βιομηχανία της Αττικής.

Τουλάχιστον το 40% της εθνικής βιομηχανίας, υπολόγισε. Μη φανταστείς κρανίου τόπο. Κινηματογραφικό σκηνικό φαντάσου. Μη φανταστείς εργάτες της ημέρας και νύχτες σιωπηλές. Η περιοχή είναι απ’ τις πολυπληθέστερες της Αττικής.

Εργοστάσια και βιομηχανίες έδιναν πάντα θέσεις εργασίας σε πρόσφυγες και εσωτερικούς μετανάστες. Μέσα στη βιομηχανική σιωπή και στον καπνό των φουγάρων ακούς γέλια ανθρώπων που αν και ζουν σε αμφιβόλου ποιότητας περιβάλλον, ζουν καλά. Λίγο η θάλασσα, λίγο τα φυσικά

κάλλη γύρω τους και πολύ η διάθεσή και η πολιτιστική δράση που έχουν αναπτύξει σε πείσμα της βιομηχανίας, και πετυχαίνει η συνταγή.

 

«Ο κοινός περίβολος του κόσμου»

Μυστήρια και βιομηχανία, βιομηχανία και Μυστήρια. Δεν βάζεις και το χέρι σου στη φωτιά ποιο σου ‘ρχεται πρώτο στο μυαλό όταν ακούς τη λέξη Ελευσίνα. Τόσο συνδεδεμένη είναι και με τα δύο.

Το εύφορο Ράριο Πεδίο, ο απάνεμος κόλπος, το λιμάνι, η στρατηγική της θέση. Δίκαια η Ελευσίνα ήταν περιζήτητος τόπος κατοίκησης από την εποχή του Χαλκού.

Τον 6ο αιώνα π.Χ. όμως έλαμψε. Όταν ιδρύθηκε το σπουδαίο ιερό της Δήμητρας και θεσπίστηκαν τα συγκλονιστικά της Μυστήρια. Κύρος, φήμη και χιλιάδες συμμετέχοντες μύστες από όλο τον ελληνικό κόσμο. Μέχρι και τη ρωμαϊκή εποχή – μύστες ήταν και αρκετοί Ρωμαίοι αυτοκράτορες σκέψου. Το τέλος ήρθε με τα διατάγματα του Θεοδόσιου Α’ του Μεγάλου που απαγόρευσαν τις αρχαίες θρησκείες. Το δε ιερό καταστράφηκε στα 395 μ.Χ. από τις επιδρομές των Γότθων του Αλάριχου και το μένος των Αρειανών μοναχών.

Εννιά ημέρες κρατούσαν οι εορτασμοί και περιλάμβαναν μεταξύ άλλων θυσίες, καθαρμό και φυσικά την πομπή διαμέσου της Ιεράς Οδού. Άντρες και γυναίκες, γέροι και παιδιά, πλούσιοι και φτωχοί, άρχοντες και δούλοι: όλοι είχαν δικαίωμα να μυηθούν.

Η μύηση γινόταν σε τρεις φάσεις στη διάρκεια ενός έτους: στα Μικρά Μυστήρια, στα Μεγάλα Μυστήρια και στην Εποπτεία.

Οι απόκρυφες τελετές γίνονταν μέσα στο σκοτάδι του Τελεστηρίου από τον Ιεροφάντη και χωρίζονταν σε τρία μέρη: τα «δρώμενα» – αναπαράσταση του θεϊκού δράματος, τα «λεγόμενα» (κατήχηση) και τα «δεικνύμενα» όταν πιθανότατα ο Ιεροφάντης αποκάλυπτε τα «ιερά» της θεάς – η κορύφωση των μυστηρίων.

Σε κάποια φάση οι πιστοί έπιναν τον ιερό «Κυκεώνα» ένα ψυχοτρόπο ποτό, πιθανότατα, με παραισθησιογόνες ιδιότητες.

Όλα στη σφαίρα της εικασίας κινούνται, μη νομίζεις. Κανείς δεν ξέρει τι πραγματικά συνέβαινε κατά τη μύηση. Οι μύστες απαγορευόταν να μιλήσουν με νόμο από την αθηναϊκή πολιτεία.

Η παράβαση τιμωρείτο ακόμη και με θάνατο οπότε… «ό,τι περί των ιερών της Ελευσίνος γινώσκομεν, το γινώσκομεν εκ των ανασκαφών» όπως αναφέρει ο αρχαιολόγος Δημήτριος Φίλιος.

Στον αρχαιολογικό χώρο παλεύεις να διαβάσεις τις αρχαίες πέτρες. Στην Αυλή, στη μυστηριώδη Εσχάρα και στα Μεγάλα Προπύλαια. Στο Καλλίχορο φρέαρ, στα Μικρά προπύλαια και στο Πλουτώνιο.

Στην πομπική οδό που σε φέρνει μπρος στο Τελεστήριο, τον ναό της Δήμητρας, το κέντρο των Μυστηρίων. Εστω στο αρχαιολογικό μουσείο. Δεν είσαι ο μόνος. Εκατομμύρια άνθρωποι παλεύουν, αιώνες τώρα.

Γράφει σαν σε παραλήρημα ο Αμερικανός συγγραφέας Henry Miller στα 1939: «Ολα εδώ μιλάνε τώρα, όπως αιώνες πριν, για μια φωταψία[..] εδώ το φως εισχωρεί κατευθείαν στην ψυχή […] σε απογυμνώνει, σε εκθέτει, σε απομονώνει σε μια μεταφυσική ευδαιμονία που κάνει τα πάντα ξεκάθαρα χωρίς να είναι γνωστά. […] εδώ ο νευρωτικός ή θεραπεύεται πάραυτα ή τρελαίνεται. […] πρέπει να γλιστρήσει κανείς σ’ αυτή τη χαράδρα με εξαιρετική προσοχή.»

 

Σύγχρονα μυστήρια

Η ιστορία της Ελευσίνας συνεχίζεται στο παραλιακό μέτωπο. Εκεί που υψώθηκαν οι πρώτες βιομηχανίες στα τέλη του 19ου αιώνα.

Από την Ελαιουργική όπου γίνονται τα Αισχύλεια, στην εταιρεία οίνων Βότρυς που έφτιαχνε το περίφημο ομώνυμο Κονιάκ ως το εργοστάσιο οινοπνευματοποιίας «Κρόνος» και την Ιριδα, την πρώτη βιομηχανία βερνικοχρωμάτων στην Ελλάδα, το βιομηχανικό πρόσωπο της Ελευσίνας υψώνει τείχος προς τη θάλασσα φτιάχνει όμως κι ένα μουσείο βιομηχανικής αρχιτεκτονικής κι ένα εν δυνάμει πολιτιστικό πάρκο.

Τα σύγχρονα μυστήρια εκτυλίσσονται γύρω από τον αρχαιολογικό χώρο. Στους πεζόδρομους με τα καφέ και τα μπαράκια, στην πλατεία Ηρώων με τον Αγ. Ζαχαρία, στην παραλιακή περατζάδα.

Στις δράσεις των ανθρώπων που δεν σταματούν ποτέ να μάχονται για την ποιότητα της ζωής τους. Και του αέρα τους.

Έτσι και στη Μάνδρα με τους ωραίους ναούς και τις φημισμένες ταβέρνες, έτσι και στον Ασπρόπυργο. Ακριβώς έτσι.

Οι δράσεις κι οι αντιδράσεις δεν εγκαταλείπονται ποτέ κι η ζωή κυλά ευχάριστα γύρω από την αγορά με το Ρολόι και τους καφενέδες, στο λαογραφικό μουσείο που φυλάει τα δικά του μυστικά, στην παραλία με τα ουζερί.

Στη λίμνη Κουμουνδούρου, τη λίμνη των αρχαίων Ρειτών, μπροστά από την οποία περνούσε η Ιερά Οδός και η πομπή των Ελευσίνιων Μυστηρίων.

Οι δυο λίμνες που ήταν αφιερωμένες στη Δήμητρα και την Κόρη (Περσεφόνη) και όπου μόνο οι ιερείς επιτρεπόταν να ψαρεύουν, παλεύουν να επιβιώσουν ως βιότοπος μέσα στο βιομηχανικό περιβάλλον.

Έπειτα θα τραβήξεις δυτικά να ανακαλύψεις τα άλλα μυστήρια… Πώς είναι να πίνεις ουζάκι με φόντο γερανούς και φουγάρα, γιατί τα Ναυπηγεία του Σκαραμαγκά είναι τόσο… απρόσιτα για τους κοινούς θνητούς, πώς αναπτύχθηκε η υπαίθρια αγορά οστράκων στο Νεράκι της Νέας Περάμου, τι ενώνει τη σπουδαία αρχαία πόλη των Μεγαραίων με τη σημερινή πόλη εκτός από την εντυπωσιακή Κρήνη του Θεαγένους, τα εκθέματα του αρχαιολογικού μουσείου και τους αμέτρητους βυζαντινούς ναούς.

Στην Πάχη, βλέποντας τα καΐκια και το λιμανάκι, θα καταλάβεις πώς η αρχαία Νισαία μετετράπη σε τόσο δημοφιλή τόπο για ουζοκατανύξεις, στον λόφο του Αγίου Γεωργίου με το εκκλησάκι- φρυκτωρία και την απίθανη θέα, θα εξηγήσεις γιατί βρισκόταν εδώ η Ακρόπολή της και ακόμη δυτικότερα τι ήταν αυτό που έκανε τόσους και τόσους Αθηναίους να κάνουν την Κινέτα εξοχικό.

Αν το θες θα κυνηγήσεις κι άλλα μυστήρια. Προς Βορρά πια. Στα Γεράνεια όρη με τις υπέροχες διαδρομές, στο Αλεποχώρι, στην Ψάθα, στο Πόρτο Γερμενό. Στο πανέμορφο κάστρο των Αιγόσθενων που στέκεται από πάνω του.

Αν το θες, με μια γκαζιά θα αλλάξεις πάλι κόσμο. Στα Βίλια και την Οινόη στον δρόμο προς Θήβα πια, το ούζο γίνεται κρασί, το τηγανητό ψάρι κοντοσούβλι, η μονή Οσίου Μελετίου Μάνδρας του 11ου αιώνα λόγος επίσκεψης.

Και το στρατηγικής σημασίας πέρασμα Πάρνηθας – Κιθαιρώνα, Βορρά – Πελοποννήσου, αναλαμβάνουν να φυλάξουν από την αρχαιότητα το φρούριο των Ελευθερών, οι πανάρχαιοι πύργοι του Βαθυχωρίου, και οι υπόλοιποι διάσπαρτοι πύργοι, του σπουδαίου αμυντικού συστήματος Βοιωτίας, Μεγαρίδας Χώρας και αρχαίας Αθήνας.

Αλλά το καλοκαίρι είναι εδώ κάτω. Στον Κορινθιακό και στις αμμουδιές του. Και δεν το αφήνεις. Κι αυτό καθόλου μυστήριο δεν είναι!